Protezy są przeznaczone do zaopatrzenia osób po zabiegu amputacji lub z wrodzonym niedorozwojem kończyny. Są kluczowym elementem w poprawie jakości życia i powrocie do aktywności. Można je podzielić na protezy kończyn górnych i dolnych, z uwzględnieniem poziomu amputacji i stopnia zaawansowania technologicznego.

Protezy kończyn górnych

Protezy kończyn górnych są dostosowane do różnych poziomów amputacji, od amputacji palców po amputację ramienia oraz z wyłuszczeniem w stawie barkowym. Główne rodzaje to:

• Kosmetyczne (bierne) – mają na celu przede wszystkim odwzorowanie wyglądu utraconej kończyny, bez funkcji ruchowych. Zapewniają komfort psychiczny i estetyczny, co jest szczególnie ważne dla osób ceniących naturalny wygląd. Nowoczesne rękawice umożliwiają dopasowanie koloru skóry, paznokci, a nawet detali takich jak włoski, pieprzyki, czy linie na skórze.

• Mechaniczne – umożliwiają wykonywanie podstawowych funkcji ruchowych, takich jak chwytanie i trzymanie przedmiotów, regulację pozycji palców czy ruchy nadgarstka. Sterowanie odbywa się za pomocą siły mięśni kikuta lub mechanizmów linkowych i pasów.

• Mioelektryczne (bioniczne) – najbardziej zaawansowane technologicznie protezy kończyn górnych, sterowane impulsami mięśniowymi. Pozwalają na precyzyjne ruchy palców i dłoni, umożliwiając wykonywanie wielu codziennych czynności z dużą naturalnością. Często wyposażone są w cyfrowe systemy sterowania, które znacznie zwiększają funkcjonalność protezy.

Elementy protez kończyn górnych

Protezy kończyn dolnych

Protezy kończyn dolnych są dostosowane do różnych poziomów amputacji, od palców stopy po wyłuszczenie w stawie biodrowym.
Rodzaje protez kończyn dolnych:

• Protezy stopy – stosowane w przypadku amputacji w obrębie stopy. Mogą to być  również wkładki uzupełniające lub protezy silikonowe.

• Protezy podudzia – przeznaczone dla amputacji wykonanych poniżej kolana. Dostępne są protezy modularne, które umożliwiają regulację i dostosowanie do potrzeb pacjenta. Najważniejszym elementem w każdej protezie jest zawsze bezsprzecznie lej protezowy, od jego dopasowania zależy późniejsza jakość chodzenia w protezie. Kolejnym ważnym elementem w przypadku protezy podudzia  jest oczywiście stopa protezowa.

• Protezy uda – stosowane w przypadku amputacji na poziomie uda lub z wyłuszczeniem w stawie kolanowym. Protezy te dostępne są w wersji modularnej, co pozwala na elastyczność w dostosowaniu do indywidualnych potrzeb. Również w protezie uda najważniejszym elementem jest lej protezowy, od jego prawidłowego dopasowania zależy prawidłowe funkcjonowanie w protezie. Kolejnymi istotnymi elementami protezy uda jest oczywiście przegub kolanowy oraz stopa protezowa.

• Protezy z koszem biodrowym – stosowane w przypadku najwyższej możliwej amputacji kończyny dolnej, tj. z wyłuszczeniem w stawie biodrowym. Protezy te składają się z takich elementów, jak proteza uda, ale zamiast leja protezowego znajduje się w niej kosz biodrowy wraz ze stawem biodrowym. Dopasowanie kosza biodrowego jest tak samo ważne, jak leja protezowego w przypadku niższych amputacji. Bardzo ważnymi elementami tego rodzaju protezy są również staw kolanowy, stopa protezowa oraz adaptery łączące.

Elementy protez kończyn dolnych

	ELEMENTY PROTEZ KOŃCZYN DOLNYCH
	Stopy protezowe – najczęściej stosowane są te z włókna węglowego lub szklanego, które są bardzo dynamiczne i odporne na obciążenia. Wśród nich możemy znaleźć stopy wodoodporne lub odporne na warunki atmosferyczne, co może być dla niektórych osób ważną cechą.  Możemy także wyróżnić najbardziej zaawansowane technologicznie stopy elektroniczne, sterowane mikroprocesorami, które analizują otoczenie i same decydują o jej ustawieniu.  Kobiety zwracają uwagę także na stopy umożliwiające samodzielną regulację wysokości obcasa. Dzięki tej stopie użytkownik ma nieograniczone możliwości dobierania obuwia bez uwzględnienia wysokości obcasa. Ważne jest również, że stopa ta ułatwia także wygodne chodzenie na boso.
	Adaptery protezowe – to adaptery łączące pozostałe elementy w protezie, tj. lej protezowy ze stopą lub stopę protezową z przegubem kolanowym. Występują też adaptery obrotowe, które ułatwiają zakładanie butów lub spodni w protezie uda lub z wyłuszczeniem w stawie biodrowym.
	Przeguby kolanowe – wyróżniamy kilka rodzajów:  – mechaniczne,  – pneumatyczne,  – hydrauliczne  – elektroniczne (najbardziej zaawansowane) – sportowe. Od dobrze dobranego kolana protezowego zależy przede wszystkim jakość chodu oraz bezpieczeństwo podczas poruszania się.
	Lej protezowy – to indywidualnie dopasowany element, tworzony na miarę, który łączą kikuta z protezą i odpowiada za komfort, stabilność i przenoszenie sił podczas chodzenia. Jego prawidłowe dopasowanie jest kluczowe dla efektywnego użytkowania protezy.
	Staw biodrowy – jest sztucznym odpowiednikiem naturalnego stawu biodrowego, który odgrywa kluczową rolę w stabilności, kontroli ruchu oraz funkcjonalności protezy przy amputacjach z wyłuszczeniem w stawie biodrowym.
	Kosz biodrowy – to indywidualnie dopasowany element protezy kończyny dolnej, stosowany po amputacji z wyłuszczeniem w stawie biodrowym. Jego zadaniem jest zapewnienie stabilnego i bezpiecznego zawieszenia protezy na ciele oraz przenoszenia sił podczas chodzenia. Wyróżniamy klasyczne kosze biodrowe (zabudowane) oraz typu bikini (bardziej wycięta i elastyczna konstrukcja).

Poziomy mobilności po amputacji nogi wg NFZ

Więcej na temat dofinansowań do protez z NFZ dowiesz się – tutaj.

Poziomy zaawansowania protez w Aktywnym Samorządzie

Więcej na temat dofinansowań do protez z NFZ dowiesz się – tutaj.

Proteza nogi –  tymczasowa czy ostateczna z lejem tymczasowym?

Po amputacji kończyny dolnej jednym z pierwszych pytań, jakie pojawiają się w procesie rehabilitacji, jest wybór odpowiedniego rodzaju protezy. Czy lepiej zdecydować się na protezę tymczasową, czy może od razu na protezę ostateczną z lejem tymczasowym?

Proteza tymczasowa to pierwsza, prosta proteza kończyny dolnej, której celem jest wstępne przystosowanie się pacjenta do protezy, a szczególnie kikuta. Taka proteza składa się z prostych elementów i służy głównie do nauki stania w protezie, obciążania kończyny oraz wstępnej nauki chodu. Obecnie coraz częściej odchodzi się od wykonywania protezy tymczasowej na rzecz protezy ostatecznej z lejem tymczasowym, która jest protezą bardziej zaawansowaną i wykonaną z elementów docelowych. Jednak wybór między tymi rodzajami protezy na wczesnym etapie po amputacji jest uzależniony od indywidualnej sytuacji osoby po amputacji.

Plusy i minusy protezy tymczasowej i ostatecznej z lejem tymczasowym

Poruszanie w protezie tymczasowej powinno trwać możliwie jak najkrócej. Nie należy mieć dużych oczekiwań względem funkcjonalności protezy tymczasowej.

W przypadku pierwszej protezy wykonuje się często nawet kilka lejów tymczasowych średnio 2-3 sztuki przed wydaniem leja ostatecznego ze względu na konieczność prawidłowego uformowania się kikuta. Więcej o etapach dochodzenia do sprawności przeczytasz – tutaj.

Którą protezę i pracownię ortopedyczną wybrać?

Wybór odpowiedniej protezy oraz pracowni ortopedycznej to jedna z najważniejszych decyzji, jakie podejmuje osoba po amputacji. Na rynku dostępnych jest bardzo wiele rodzajów elementów protetycznych, co może przytłaczać szczególnie osoby, które dopiero rozpoczynają swoją drogę z protezowaniem. To zupełnie normalne. Warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych kwestii, które ułatwią podjęcie świadomej decyzji.

Jak wygląda proces wyboru protezy?

Proteza kończyny dolnej lub górnej jest dobierana i wykonywana przez protetyka / protetyczkę inaczej zwanym technikiem ortopedą / ortopedką. To specjaliści, którzy po wstępnej konsultacji oraz badaniu pacjenta przedstawiają propozycję dalszego postępowania i oferują konkretny rodzaj protezy. Konsultacje te są zazwyczaj bezpłatne, dlatego warto skorzystać z wizyt w 2–3 różnych pracowniach ortopedycznych. Pozwoli Ci to poszerzyć wiedzę, zdobyć porównanie ofert i świadomie ocenić, która z nich najbardziej odpowiada Twoim potrzebom. Podczas konsultacji upewnij się też, czy osoba, z którą rozmawiasz, jest faktycznie specjalistą protetykiem i to właśnie ta sama osoba miałaby wykonać dla Ciebie protezę.

Przy porównaniu ofert protez zwróć uwagę na:

• Rodzaj zaproponowanych elementów protezy – ich stopień zaawansowania technologicznego i funkcjonalność.
• Cena protezy – warto dopytać o pełne koszty, które mogą być rozbite na etapy, np. proteza tymczasowa, ostateczna, leje testowe.
• Lokalizacja pracowni – choć dojazd może być utrudnieniem, nie powinien to być główny czynnik decydujący. Jeżeli masz możliwość dojazdu, w razie potrzeby warto rozważyć również pracownię ortopedyczną zlokalizowaną dalej.
• Doświadczenie i podejście protetyka / protetyczki – zapytaj o lata pracy, certyfikaty i typy przypadków, z którymi najczęściej pracuje. Ważna jest także komunikacja: czy czujesz się zrozumiany, czy możesz swobodnie zadawać pytania i czy specjalista jasno wszystko tłumaczy. Dobre relacja z protetykiem i zaufanie mają bardzo duży wpływ na przebieg protezowania.

Częstotliwość wizyt u protetyka

W pierwszym etapie protezowania, szczególnie przy wykonywaniu pierwszej protezy, wizyty w pracowni będą częstsze, głównie ze względu na konieczność dopasowana leja i protezy. Później jednak nie będzie potrzeby częstych wizyt, będą one odbywały się w razie potrzeby, np. przy konieczności korekty lub serwisu.

Wybór odpowiedniego protetyka

Jednym z kluczowych elementów wyboru jest sam specjalista, który będzie wykonywał Twoje zaopatrzenie protetyczne. 

Zwróć uwagę na:

• Doświadczenie i kwalifikacje – certyfikaty, szkolenia, lata praktyki – pytania o to są jak najbardziej zasadne. Wiek protetyka nie zawsze idzie w parze z doświadczeniem i umiejętnościami, nie bój się zadawać pytań.
• Umiejętności manualne i techniczne – to one głównie wpływają na jakość wykonania protezy. Lata praktyki oraz odbyte szkolenia mają w tym przypadku duży wpływ.
• Podejście do pacjenta – empatia, komunikacja, zrozumienie Twoich potrzeb i komfortu.

To właśnie relacja z protetykiem jest kluczowa. Musicie „złapać wspólne flow”, czyli poczuć wzajemne zaufanie i swobodę. To osoba, z którą będziesz współpracować przez miesiące, a nawet lata. Podobnie jak w relacji z lekarzem ważne jest, jak czujesz się przy tej osobie, czy możesz otwarcie mówić o swoich trudnościach i oczekiwaniach.

Pamiętaj, że protetyk będzie badał Twój kikut, musi Cię dotknąć i ocenić stan kończyny, to część jego pracy, dla niego/niej jest to codzienność. Dla Ciebie to nowe doświadczenie, które wymaga przyzwyczajenia.

Opinie o firmach protetycznych – z dystansem

Warto zapoznać się z opiniami w internecie, ale należy do nich podchodzić ostrożnie. To, co jednej osobie odpowiada, innej może zupełnie nie pasować. Opinie bywają bardzo subiektywne. Szczególnie uważaj na generalizowanie w opiniach na temat całych firm. W jednej pracowni może pracować kilku różnych protetyków, a rotacja personelu między firmami jest dziś dość częsta. Czasem zdarza się też, że opinie są efektem nieuczciwych praktyk konkurencji. 

Pamiętaj, zaopatrzenie protetyczne wykonuje człowiek, a nie firma. Liczą się kompetencje, doświadczenie i podejście konkretnego specjalisty, a nie nazwa firmy. 

Bazuj na własnych odczuciach i intuicji, które podpowiadają Ci najlepiej. Wystrzegaj się wszelkich nacisków i nagabywaczy oferujących “złote góry”. Decyzja o wyborze pracowni ortopedycznej i oferty protezy musi być Twoją własną, nikogo innego. Daj sobie czas, nie spiesz się z podjęciem decyzji!

Którą protezę wybrać?

To pytanie powinno być rozpatrywane indywidualnie i w porozumieniu z protetykiem / protetyczką. 

Na wybór protezy mają wpływ:

• poziom amputacji,
• wiek pacjenta,
• ogólny stan zdrowia,
• poziom aktywności fizycznej,
• oczekiwania funkcjonalne względem protezy,
• budżet i możliwości finansowe.

Kluczowe jest to, abyś zastanowił/a się, do czego chcesz wykorzystywać protezę, jakie masz oczekiwania względem nowej kończyny i opowiedział/a o tym specjaliście na etapie wyboru oferty. 

Warto również zapytać o możliwość przetestowania poszczególnych elementów protez, co może utwierdzić Cię w podjęciu decyzji przed finalnym zakupem.

Podsumowanie

Rodzaje protez są zróżnicowane pod względem poziomu amputacji oraz zaawansowania technologicznego. Ich wybór zależy przede wszystkim od indywidualnych potrzeb i możliwości osoby po amputacji. Dlatego nie podejmuj tej decyzji pochopnie. Analizuj, porównuj, pytaj, ale też słuchaj swojej intuicji.

Zakup protezy to inwestycja od kilkunastu do nawet kilkuset tysięcy złotych, dlatego warto poświęcić czas na analizę ofert i podjęcie świadomego wyboru. Zmiana pracowni protetycznej jest możliwa, ale często bywa trudniejsza organizacyjnie i emocjonalnie.
Sprawdź odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane z rodzajami protez – tutaj.